table of content
प्रदूषण म्हणजे काय ? प्रदूषणाची व्याख्या सांगा ?
पर्यावरणीय प्रदूषणाची व्याख्या खालील शब्दांमध्ये केली जाते: "जमीन, हवा, पाणी इ. जैविक विभागांचे गुणधर्म, मानवी जीवन आणि संस्कृतीसाठी हानिकारक बदलांना प्रदूषण म्हणतात." सामान्यत: जैविक गुणधर्मांमध्ये थोडासा बदल किंवा भेसळ केला आहे.
प्रदूषण हि एक अशी घातक समस्या आहे ज्यामुळे वातावरणात उपुक्त नसलेले घटक वाढत जातात . त्याचा परिणाम आपल्या जीवनावर होतो. विविध प्रकारचे प्रदूषण आपल्यात मिळतात, परंतु प्रमुखपणे वायु प्रदूषण, जल प्रदूषण, भूमि प्रदूषण, ध्वनी प्रदूषण, विद्युत प्रदूषण आणि प्लास्टिक प्रदूषण यांची महत्वाची उदाहरणे आहेत.
प्रदूषणाचे कारण विविध असतात, ज्यामध्ये वाहन, उष्णीकरण, कागदाचे उत्पादन, उर्जेचा वापर, प्लास्टिक उत्पादन, कागदाचे उधारण, वन नष्टी, जलवायू बदल, विद्युत उत्पादन व उपयोग, केमिकल्सचा वापर, नगरपालिका व उद्योगपत्तनामुळे जल-जमिनी प्रदूषण यांचे प्रमुख कारण आहेत.
प्रदूषणाच्या परिणामांमध्ये वायुदुरुस्ती, जलवायू बदल, अस्वस्थ वातावरण, जलप्रदूषणामुळे पाण्याची शुद्धता कमी होणे, वनस्पती व जन्तूंच्या प्राकृतिक जीवनातील विविधतेचा कमी, किडे आणि कीटांच्या प्रचंड वाढ, रोगांची प्रसार, मानवांमध्ये जीवनशैलीतील बदल आणि आरोग्यासाठी धोका असा असंख्य दुष्परिणाम दिसतात.
प्रदूषणाच्या नियंत्रणासाठी जनतेच्या व सरकारच्या सहकार्याची आवश्यकता आहे. सकारात्मक परिवर्तनांसाठी संबंधित विभाग, शैक्षणिक संस्था, विज्ञानाच्या संबंधित शाखांमध्ये अधिक अनुसंधान आणि प्रोत्साहन केले पाहिजे. विद्युतशक्ती व शुद्ध परिवार उपचाराच्या संबंधित उपायांचे अधिक प्रोत्साहन देण्याची आवश्यकता आहे. वृक्षारोपण आणि वन्यजीवन संरक्षणाच्या विभागांच्या संबंधित कार्यक्रमांचे आढावा केले पाहिजे. विद्युतचा संचय आणि उपयोग कमी करण्यासाठी अधिक प्रयत्न करण्याची आवश्यकता आहे. प्रदूषण नियंत्रण करण्याच्या सर्व उपायांमध्ये जनतेची सहभागिता आवश्यक आहे ज्यामुळे प्रदूषणाच्या समस्येचे संघर्ष करण्यात मदत होईल.
पर्यावरण प्रदूषणाचे प्रकार
पर्यावरण प्रदूषणाची काही मुख्य कारणे आहेत वायुप्रदूषण, जलप्रदूषण, ध्वनिप्रदूषण, किरणोत्सर्गी प्रदूषण, मृदाप्रदूषण, औष्णिक प्रदूषण यांची माहिती सविस्तर घेऊया
वायुप्रदूषण
वायुप्रदूषण हे, वातावरणात वायूमध्ये अनुपयुक्त तत्त्वे, कीटकनाशके, गैसेस वा अनुजीव पदार्थांची वाढ असल्यामुळे होणारा प्रदूषण आहे. विविध प्रकारच्या उद्योग, वाहन, कृषी काम, विद्युत उत्पादन, कागद उत्पादन, खाद्य उत्पादन इत्यादी कारणांमुळे वायूमध्ये अनुपयुक्त तत्त्वे प्रवेश करतात.
वायुप्रदूषणाच्या नियंत्रणासाठी वाहनांच्या अधिक उपयोगाचा प्रमाण कमी करणे, विद्युत संपदेचा उपयोग अधिक करणे, केमिकल्सचा वापर कमी करणे, जल-जमिनी प्रदूषण कमी करणे, वृक्षारोपण आणि वन्यजीवन संरक्षणाच्या कार्यक्रमांचे आढावा करणे, ध्वनीप्रदूषणाच्या प्रमाणांचे कमी करणे, पर्यावरणाची संरक्षण व सज्जता वाढवणे, वायुदुरुस्तीच्या असराच्या विचारात उपाय अंमलबजावणे, पाचणीय ठिकाणी स्वच्छता व्यवस्था करणे, जनतेच्या जागतिक चुका दूर करणे, ह्याच्या सर्व उपायांसह संघर्ष करण्याची आवश्यकता आहे.
जलप्रदूषण
जलप्रदूषण हे, पाण्यात विविध प्रकारच्या जीवहिंसक, अशुद्ध, अपयशी वस्त्रे, कीटकनाशके, केमिकल्स, रसायने, जलवायु परिवर्तन, जलवाहन इत्यादी कारणांमुळे पाण्याची शुद्धता कमी होणे, जलाशयांच्या जीवनासाठी, उपचारजीवांच्या आरोग्यासाठी घातक असलेला प्रदूषण आहे.
जलप्रदूषणाच्या नियंत्रणासाठी विहिरी, नद्या, झीले व जलशयांच्या शुद्धतेसाठी केलेल्या निरीक्षण, स्वच्छता व्यवस्था वाढवणे, जलवाहनाच्या प्रदर्शनांचा पाळणे, पाण्याच्या सज्जतेसाठी प्रयत्न करणे, प्राकृतिक जलस्रोतांचा संरक्षण व कायमचा स्तरचिन्हांचा देणे, जनतेच्या जागतिक चुका दूर करणे, ह्याच्या सर्व उपायांसह संघर्ष करण्याची आवश्यकता आहे.
जलप्रदूषणाच्या परिणामांमध्ये जलाशयांचे शून्यीकरण, उदासीनी, अशुद्धता, संक्रमणे, जलवाहनाच्या अस्वस्थता, जलवायु परिवर्तनाच्या परिणामांमध्ये जनतेच्या स्वास्थ्यावर असर होतात. या समस्येच्या उपायात जनतेची सहभागीता व संघर्ष अत्यंत महत्वाचे आहे.
ध्वनिप्रदूषण
ध्वनिप्रदूषण हे, वातावरणात विविध स्रोतांकडून या अस्वस्थ व अपयशी ध्वनीतळणे आहे. विविध प्रकारच्या उद्योग, वाहन, विद्युत उत्पादन, इंटरनेट वेगवेगळ्या स्रोतांमुळे उत्पन्न आवाज किंवा गोगट, वायुक्षेत्र आणि संधानक्षेत्रात विचरणारा ध्वनीप्रदूषण होतो.
ध्वनिप्रदूषणाच्या परिणामांमध्ये श्रवण क्षमतेच्या कमी, निद्रा, चिंता, उत्तेजना, सूर्यप्रकाशाच्या किरणांचं विकृतीत आणि तापमानाच्या वाढीत व्यक्तिंच्या स्वास्थ्यावर असर होतात. ध्वनिप्रदूषणाचा सर्वांगी असा प्रभाव आहे, ज्यामुळे लोकांच्या आरोग्यावर व विकासावर नकारात्मक असर होतो.
ध्वनिप्रदूषणाचे नियंत्रण करण्यासाठी अवैद्युत प्रदर्शनांचा पाळणे, ध्वनी शून्यीकरण करणे, सूचना तंत्रज्ञानाचा उपयोग कमी करणे, ध्वनीस्रोतांची स्थानांतरणे, जनतेच्या जागतिक चुका दूर करणे, ह्याच्या सर्व उपायांसह संघर्ष करण्याची आवश्यकता आहे. ध्वनिप्रदूषण नियंत्रणाच्या माध्यमातून स्वच्छ वातावरण आणि स्वस्थ जीवनसंपदा वाढवण्यात मदत होईल.
किरणोत्सर्गी प्रदूषण
"किरणोत्सर्गी प्रदूषण" एक विजारंभग्रस्त समस्या आहे, ज्यामुळे अनिष्ट प्रकारे ध्वनि, रेडियो, विज्ञान, कागद, प्रकाश, कामगिरी इत्यादी प्रकारच्या किरणांचा उत्सर्ग होतो.
किरणोत्सर्गी प्रदूषणाचे कारण विविध उद्योग, विज्ञान, विद्युत उत्पादन, ध्वनीप्रदूषण, कागद उत्पादन, चित्रकला, रेडियो, टेलिव्हिजन, इंटरनेट वेगवेगळ्या स्रोतांमुळे उत्सर्गित होतो.
किरणोत्सर्गी प्रदूषणाच्या परिणामांमध्ये ध्वनि प्रदूषण, सूर्यप्रकाशाच्या किरणांचं विकृतीत आणि तापमानाच्या वाढीत व्यक्तिंच्या स्वास्थ्यावर असर होतो. यामुळे लोकांच्या आरोग्यावर व विकासावर नकारात्मक असर होतो.
किरणोत्सर्गी प्रदूषणाचे नियंत्रण करण्यासाठी ध्वनी शून्यीकरण करणे, सूचना तंत्रज्ञानाचा उपयोग कमी करणे, किरणोत्सर्गी प्रदर्शनांचा पाळणे, ध्वनीस्रोतांची स्थानांतरणे, जनतेच्या जागतिक चुका दूर करणे, ह्याच्या सर्व उपायांसह संघर्ष करण्याची आवश्यकता आहे. ध्वनिप्रदूषण नियंत्रणाच्या माध्यमातून स्वच्छ वातावरण आणि स्वस्थ जीवनसंपदा वाढवण्यात मदत होईल.
मृदाप्रदूषण
मृदाप्रदूषण हे, भूमितळाच्या सतत वापरामुळे भूमि आणि मृदांतर्गत विविध विधांतरीत पदार्थांचे प्रवेश करून त्याच्या स्वास्थ्यावर अनुपयुक्त प्रभाव देणे असा प्रदूषण आहे.
मृदाप्रदूषणाच्या कारणांमध्ये विविध उद्योग, खाद्य उत्पादन, कृषी वापर, कागद उत्पादन, वन्यजीवनाच्या अनुसंधान, अशुद्ध साठवणार्या स्वच्छता, प्लास्टिक वापर, इत्यादी कारणांमुळे मृदांतर्गत विविध प्रकारचे अनुपयुक्त तत्त्वे प्रवेश करतात.
मृदाप्रदूषणाच्या परिणामांमध्ये मृदांतर्गत उपायुक्त वस्त्रांचं विकार, वृक्षारोपणाच्या असुविधेसाठी उपचारजीवांच्या स्वास्थ्यावर खतरे, भूमिची नागरिकीकरणासाठी अपयशी परिप्रेक्ष्य व भूमिचे शून्यीकरण, जनतेच्या जागतिक चुका दूर करणे, ह्याच्या सर्व उपायांसह संघर्ष करण्याची आवश्यकता आहे.
भूमिची सुरक्षितता वाढवण्यासाठी नियंत्रण करण्यासाठी अशुद्धतेचे निरीक्षण करणे, केमिकल्सचा वापर कमी करणे, भूमीत वृक्षारोपण व वन्यजीवन संरक्षण करणे, प्लास्टिक वापराचा प्रमाण कमी करणे, विद्युत उपयोग अधिक करणे, पाण्याच्या सज्जतेसाठी प्रयत्न करणे, भूमिचे शून्यीकरण, जनतेच्या जागतिक चुका दूर करणे, ह्याच्या सर्व उपायांसह संघर्ष करण्याची आवश्यकता आहे.
औष्णिक प्रदूषण
औष्णिक प्रदूषण हे, वातावरणात उष्णतेच्या अनिष्ट प्रकारे विविध विक्षेप कारकांचं प्रवेश करणारा प्रदूषण आहे. यामध्ये वायुमधील उष्णता, अत्यधिक तापमान, उष्णतेच्या केमिकल्सचा वापर, वायुचलनांमुळे उष्णता वाढत असल्याचे उदाहरणे आहेत.
औष्णिक प्रदूषणाच्या परिणामांमध्ये तापमानाच्या वाढीत जल अस्ताव्यस्त, प्राण्यांचं विकृत व्यवहार, वन्यजीवनाचं विकृत व्यवहार, शेती, वनसंपदेच्या उत्पादनात असुविधा, वातावरणाच्या बिगरीत स्थिती, जलवायु परिवर्तनाच्या परिणामांमध्ये पुनर्जन्माचं वाढणं, मानवाच्या स्वास्थ्यावर असर होतात.
औष्णिक प्रदूषणाचे नियंत्रण करण्यासाठी वृक्षारोपण, ग्रीन बिल्डिंगसाठी प्रोत्साहन, उर्जा उपयोगाचे कमी करणे, जलवायु परिवर्तनाच्या अस्वस्थतेस वापराच्या कमी करणे, संचार व अभिवृद्धीसाठी अशुद्ध जलस्रोतांचं निरीक्षण, जनतेच्या जागतिक चुका दूर करणे, ह्याच्या सर्व उपायांसह संघर्ष करण्याची आवश्यकता आहे. औष्णिक प्रदूषणाचा नियंत्रण केवळ सरकारी अभियांत्रिकीचंच नाही, त्याच्या उपायांसाठी जनतेची सहभागीता आवश्यक आहे.
पर्यावरण प्रदूषणाची कारणे
आपण प्रदूषणाचे प्रकार पहिले आता प्रदूषण कोणत्या कारणामुळे होते ते जाणून घेऊया.
वायु प्रदूषणाची कारणे
वायुप्रदूषण होण्याची विविध कारणे आहेत, ज्यांमध्ये काही मुख्य कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- उद्योग आणि विनिर्माण क्षेत्रातील प्रदूषण: उद्योग व विनिर्माण क्षेत्रात उत्पन्न झोंक धूलप्रदूषण, ध्वनिप्रदूषण, विद्युत उत्पादनाच्या प्रक्रिया मधील उत्सर्ग, रासायनिक पदार्थांचा वापर, केमिकल्सचा वापर, वाहनांमुळे उत्पन्न वायुप्रदूषण या कारणांमुळे वायुप्रदूषण होतो.
- परिवहनाचा वायुप्रदूषण: वाहनांमुळे उत्पन्न ध्वनिप्रदूषण, इंजिन इंटरनल कंबशन विकर्षित पदार्थ, किरणोत्सर्गी प्रदूषण, धूलप्रदूषण वायुप्रदूषणाच्या प्रमुख कारणांमध्ये आहे.
- कृषी व कृषी प्रचालन: शेती व कृषी प्रचालन वापरून उत्पन्न होणारा धूलप्रदूषण, कीटकनाशकांचा वापर, कृषीकळा, खाद्यांमध्ये वायुप्रदूषण होतो.
- प्राचीन शौचालय व कचरांचं संचयन: प्राचीन शौचालयांचा अयोग्य विधीने संचयन, कचरा प्रबंधन, दुसऱ्या स्रोतांमध्ये धूलप्रदूषण, वायुप्रदूषण, ध्वनिप्रदूषण या कारणांमुळे वायुप्रदूषण होतो.
- पर्यावरणातील नकारात्मक परिवर्तन: पर्यावरणातील अनियमितता, वातावरणाच्या बिगरीत स्थिती, जलवायु परिवर्तन, प्राकृतिक आपत्तियांमुळे पर्यावरणाचा नकारात्मक परिवर्तन होतो, ज्यामुळे वायुप्रदूषणाची स्थिती वाढते.
- जनसंख्येचा वाढ: वायुप्रदूषणाची अन्य मुख्य कारणे म्हणजे जनसंख्येचा वाढ, ज्यामुळे वाहतूक, उद्योग, कृषी, आपदा प्रबंधनाची व्यवस्था सोडविली जाते आणि प्रदूषण वाढतो. या सर्व कारणांमध्ये वायुप्रदूषण याच्या विचारात अतिशय आवश्यकता आहे आणि आपल्या जीवनात उपाय घेण्याची आवश्यकता आहे त्यामुळे वायुप्रदूषणाचे नियंत्रण करण्यात मदत होईल.
जलप्रदूषण कोणत्या कारणांमुळे होते
लप्रदूषण होण्याच्या विविध कारणांमध्ये काही मुख्य कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- उद्योग आणि विनिर्माण क्षेत्राचे प्रदूषण: उद्योग व विनिर्माण क्षेत्रात उत्पन्न झोंक, ध्वनिप्रदूषण, कार्बन उत्सर्ग, रसायनिक पदार्थांचा वापर व धुळ्यांमुळे उत्पन्न होणारे जल प्रदूषण होते.
- कपडे धुऊन मिळण्याचे ठिकाण पासून डिटर्जंट गळती उद्भवणारी eutrophication पाण्याचे. प्रकाश आणि ऑक्सिजनच्या मार्गात अडथळा आणल्यामुळे हे इट्रोफिकेशन होते.
- केमिकल ,तेल गळती यामुळे मोठ्या प्रमाणात जल प्रदूषण होते .
- औषधोपचाराचे वापर: वैद्यकीय उपचार, पशुपालन, शेती, कृषी इत्यादीसाठी वापरलेल्या औषधांमुळे औषधोपचाराचे अशुद्ध जलस्रोत असलेले जल प्रदूषण होते.
- जनसंख्येचा वाढ: वायुप्रदूषणाच्या किंवा जलप्रदूषणाच्या अन्य मुख्य कारणे म्हणजे जनसंख्येचा वाढ, ज्यामुळे जलस्रोतांचं संचय होऊ शकतो, ज्यामुळे जलप्रदूषण होते.
ध्वनिप्रदूषण होण्याची कारणे
ध्वनिप्रदूषण होण्याच्या विविध कारणांमध्ये काही मुख्य कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- वाहन आणि परिवहन: सडक, रेल्वे, विमानपत्ती, जाहिराती, इत्यादीतील वाहनांच्या उत्पादनामुळे होणारा ध्वनिप्रदूषण.
- उद्योग व प्रमाणपत्रीकरण: उद्योग क्षेत्र, साहित्य, सिनेमा, मिडिया, विज्ञान इत्यादीतील उत्पादनामुळे होणारा ध्वनिप्रदूषण.
- विद्युत उत्पादन: विद्युत उत्पादनाच्या केंद्रांमध्ये होणारा ध्वनिप्रदूषण.
- विद्युतीकरण: गृह, व्यावसायिक क्षेत्र, संस्था, जाहिराती, विमानपत्ती इत्यादीतील विद्युतीकरणामुळे होणारा ध्वनिप्रदूषण.
- नागरिकांची सक्रियता: स्पर्धा, कार्यशाळा, सभा, मेळावा, विहार, इत्यादीतील नागरिकांची सक्रियता ध्वनिप्रदूषणाचे कारण बनतात.
- आपत्ती आणि आपत्ती व्यवस्थापन: दुर्घटना, आपत्ती, उधारण, आपत्ती व्यवस्थापनाच्या कामाचे ध्वनिप्रदूषणाचे प्रमुख कारण.
- शोध, शिक्षण आणि विश्लेषण: शोध, शिक्षण, विश्लेषणाच्या कामात युत कवेचं विश्लेषण, शोधक कवेचं विश्लेषण आणि प्रवेशपत्र युत कवेचं विश्लेषणाच्या कामांमध्ये होणारा ध्वनिप्रदूषण.
या सर्व कारणांमध्ये ध्वनिप्रदूषण याच्या विचारात अतिशय आवश्यकता आहे आणि आपल्या जीवनात उपाय घेण्याची आवश्यकता आहे. ध्वनिप्रदूषणाचे परिणाम आपल्या स्वास्थ्य, पर्यावरण, शोधक क्षेत्र, साहित्य, विज्ञान, इत्यादीवर प्रभाव देते, त्यामुळे ध्वनिप्रदूषणाचं संरक्षण करणे अत्यंत महत्वपूर्ण आहे.
किरणोत्सर्गी प्रदूषणची कारणे
किरणोत्सर्गी प्रदूषण होण्याच्या विविध कारणांमध्ये काही मुख्य कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- विद्युत उत्पादन: विद्युत उत्पादनाच्या केंद्रांमध्ये उत्सर्जित झोंक, किरणोत्सर्गी प्रदूषणाच्या कारणांमध्ये आहे.
- औषधोपचार: वैद्यकीय उपचारासाठी वापरलेल्या औषधांमुळे ध्वनित किरणांचे उत्सर्जन झालेलं किरणोत्सर्गी प्रदूषण होतं.
- उद्योग आणि विनिर्माण क्षेत्राचे प्रदूषण: उद्योग व विनिर्माण क्षेत्रात उत्पन्न किरणोत्सर्गी प्रदूषण होतं.
- पर्यावरणातील नकारात्मक परिवर्तन: पर्यावरणातील अनियमितता, वातावरणाच्या बिगरीत स्थिती, जलवायु परिवर्तन, प्राकृतिक आपत्तियांमुळे पर्यावरणाचं नकारात्मक परिवर्तन होतं, ज्यामुळे किरणोत्सर्गी प्रदूषण होतं.
- विद्युतीकरण: गृह, व्यावसायिक क्षेत्र, संस्था, जाहिराती, विमानपत्ती इत्यादीतील विद्युतीकरणामुळे किरणोत्सर्गी प्रदूषण होतं.
या सर्व कारणांमध्ये किरणोत्सर्गी प्रदूषण याच्या विचारात अतिशय आवश्यकता आहे आणि आपल्या जीवनात उपाय घेण्याची आवश्यकता आहे. किरणोत्सर्गी प्रदूषणाचे परिणाम आपल्या स्वास्थ्य, पर्यावरण, विज्ञान इत्यादीवर प्रभाव देते, त्यामुळे किरणोत्सर्गी प्रदूषणाचं संरक्षण करणे अत्यंत महत्वपूर्ण आहे.
मृदाप्रदूषण होण्याची कारणे
मृदाप्रदूषण होण्याच्या विविध कारणांमध्ये काही मुख्य कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- शौचालये व कचरा व्यवस्थापन: विविध स्थानांत शौचालय व कचरा व्यवस्थापन संपला नाही, त्यामुळे वृक्ष, मृदा, प्राणी, पक्षी इत्यादीसंबंधित वातावरणात अपेक्षित बदल होतं.
- उद्योग आणि विनिर्माण क्षेत्राचे प्रदूषण: उद्योग व विनिर्माण क्षेत्रात उत्पन्न केमिकल्स, धुळ्यांमुळे मृदाप्रदूषण होतं.
- खराब कृषी प्रचालन: खराब शेती व कृषी प्रचालन वापरून उत्पन्न होणारा मृदाप्रदूषण.
- जनसंख्येचा वाढ: जनसंख्येचा वाढ येथे पर्यायी आहे, कारण खराब कृषी प्रचालन, उद्योग, विनिर्माण इत्यादीचा वापर अधिक होतो, ज्यामुळे मृदाप्रदूषण होतं.
- विद्युतीकरण: गृह, व्यावसायिक क्षेत्र, संस्था, जाहिराती, विमानपत्ती इत्यादीतील विद्युतीकरणामुळे मृदाप्रदूषण होतं.
- पर्यावरणातील नकारात्मक परिवर्तन: पर्यावरणातील अनियमितता, वातावरणाच्या बिगरीत स्थिती, जलवायु परिवर्तन, प्राकृतिक आपत्तियांमुळे पर्यावरणाचं नकारात्मक परिवर्तन होतं, ज्यामुळे मृदाप्रदूषण होतं.
या सर्व कारणांमध्ये मृदाप्रदूषण याच्या विचारात अतिशय आवश्यकता आहे आणि आपल्या जीवनात उपाय घेण्याची आवश्यकता आहे. मृदाप्रदूषणाचे परिणाम आपल्या स्वास्थ्य, पर्यावरण, वृक्ष, प्राणी, पक्षी इत्यादी वर होतो?
औष्णिक प्रदूषण कारणे
औष्णिक प्रदूषण होण्याच्या विविध कारणांमध्ये काही मुख्य कारणे खालीलप्रमाणे आहेत
- वातावरणातील बदल: जलवायु परिवर्तन, ग्लोबल वॉर्मिंग, ग्रीनहाउस गॅसेस, अशुद्ध वातावरण इत्यादीच्या कारणांमुळे वातावरणातील अधिक उष्णता येत असल्यामुळे औष्णिक प्रदूषण होतं.
- उद्योग आणि विनिर्माण क्षेत्राचे प्रदूषण: उद्योग व विनिर्माण क्षेत्रात उत्पन्न केमिकल्स, कार्बन उत्सर्जन, वाहतूक इत्यादीमुळे औष्णिक प्रदूषण होतं.
- विद्युतीकरण: गृह, व्यावसायिक क्षेत्र, संस्था, जाहिराती, विमानपत्ती इत्यादीतील विद्युतीकरणामुळे औष्णिक प्रदूषण होतं.
पर्यावरणात होत असलेल्या प्रदूषणावर उपाय
आपल्या पर्यावरणात आपण विविध प्रकारचे प्रदूषण करतो, ते कमी करणे गरजेचे आहे . त्या सर्व प्रदूषणावर उपाय खालील प्रमाणे
वायुप्रदूषण कमी करण्यासाठी उपाय
वायुप्रदूषण कमी करण्यासाठी विविध उपायांचा वापर करून आपण आपल्या आसपासचे पर्यावरण सुधारित करू शकता. खासगी, वायुप्रदूषण कमी करण्यासाठी खास उपायांची सूची खालीलप्रमाणे दिली आहे:
- वाहनांतील उपयोग कमी करा: पदार्थवाहक वाहनांचा उपयोग कमी करून डीझल व बेंझिन उत्सर्जनाचा प्रमाण कमी करा. सार्वजनिक परिवहनाचा वापर, सामुद्रिक परिवहन इत्यादीमध्ये सार्वजनिक वाहनांचा वापर करा.
- सोडा व कारखान्यांचं उपयोग कमी करा: सोडा, कारखान्यांच्या कामाच्या कारणे वायुप्रदूषण होत आहे. त्यामुळे व्यवसायांमध्ये स्नायुपुरवणी करा.
- वृक्षारोपण: वृक्षारोपण करून वन्यजीवनाचे संरक्षण करा. वृक्षारोपण ह्यामुळे वायुप्रदूषणाचे प्रमाण कमी होईल.
- प्रदूषणाचा प्रतिबंध: वायुप्रदूषणाचं प्रतिबंध लागू करा आणि धुळे उत्सर्जनाच्या उत्पादनावर कंट्रोल ठेवा.
- अग्निशमन: जंगलाचे अग्निशमन करण्यात लागणारे अग्नीताणांचं नियंत्रण करा. धुळे उत्सर्जनाचं अधिक प्रमाण अग्नीताणांच्या कारण होतं.
- गृहिणीय प्रक्रियांचं नियंत्रण: अपार गृहिणीय प्रक्रिया धुळे उत्सर्जनाच्या कारण असतात. त्यामुळे पेट्रोल विक्री आणि उपयोगाचं प्रमाण कमी करा.
- प्रदूषण नियंत्रण उपकरणे: वायुप्रदूषणाच्या कारणांमध्ये धुळ्याचं प्रमाण कमी करण्यासाठी वायुशोधक व वायुशोधने उपकरणे वापरा.
- जल्दबाजारीचे उपयोग करा: पेट्रोल विक्री संधारित नियंत्रणाखाली जलद बाजारीचे वापर करा. जलदबाजारी चालू ठेवण्यामुळे धुळे उत्सर्जनाचं प्रमाण कमी होईल.
- अतिरिक्त विहंगम वाहन: सार्वजनिक वाहन वापरण्यासाठी विहंगम वाहन वापरा, ज्यामुळे वायुप्रदूषण कमी होईल.
- सार्वजनिक साधने: सार्वजनिक साधनांचा वापर करून विचाराचं उपयोग कमी करा. एका वाहनात अनेकांचं सवारी करणारं प्रमाण कमी करा.
या सर्व उपायांचं वापर करून, वायुप्रदूषण कमी करण्यासाठी आपण आपलं योगदान करू शकता. आपल्याला स्वतंत्र विचार करून औषध, विद्युतीकरण, प्राण्यांचं करावं आहे, त्यासाठी करणारं उपाय असल्याचं ध्यानात घेतल्यास वायुप्रदूषणाचं प्रमाण कमी होईल.
जलप्रदूषण नियंत्रणात्रित करण्यासाठी उपाय
जलप्रदूषण कमी करण्यासाठी खास उपायांची सूची खालीलप्रमाणे दिली आहे:
- जलसंयंत्राची सुधारणा: जलसंयंत्रांची विकासाची सुधारणा करून उपयुक्त जल संचयन व वितरण प्रक्रिया आणि विद्युतीकरणाची वापर करावी. जल संयंत्रांच्या विकासासाठी पर्याप्त विश्वासूकरण व चेकअप केला पाहिजे.
- धुळे उत्सर्जन नियंत्रण: उद्योग, कृषी, विनिर्माण, विद्युतीकरण, परिवहन इत्यादीमध्ये उत्सर्जित धुळे व प्रदूषण कंट्रोल करण्यासाठी उपयुक्त उपाय घ्या.
- जलवाहन सुधारणा: जलवाहनाची सुधारणा करून जलवाहनाचे कार्यक्षमता वाढवा, धुळे व जलप्रदूषणाचे प्रमाण कमी करा.
- नागरिक संशोधन: नागरिकांना जलप्रदूषण व जल संरक्षणाच्या जागरूकता देण्याची आवश्यकता आहे. जलसंरक्षण, धुळे उत्सर्जनाच्या उपायांचं उपयोग नागरिकांना करायचं आहे.
- संस्थांची जबाबदारी: संस्थांमध्ये जलप्रदूषणाच्या उपायांचं अनुसरण करण्याची जबाबदारी घ्यावी. प्रत्येक संस्थेने जलसंरक्षणाचं उदाहरण देत आणि संशोधन करायचं आहे.
- वृक्षारोपण: वृक्षारोपण करून वृक्षांचे संरक्षण करा, ज्यामुळे जलप्रदूषण कमी होईल. वृक्षारोपण द्वारे जलसंचयन होईल आणि जलपातळीतील पाण्याचं स्तर वाढेल.
- परिसर संरक्षण: जलप्रदूषणाच्या प्रमाणातील धुळे आपल्या परिसरातून टाकण्यासाठी सुरक्षित परिसर वापरा. अपघट्यांचं प्रबंधन करण्यासाठी स्थानिक नागरिकांच्या मदतीचं वापर करा.
- प्राकृतिक नियंत्रण उपाय: प्राकृतिक नियंत्रण उपायांचं वापर करून जलप्रदूषण कमी करा, जसे की धान्याच्या शेतीमध्ये संचय धुळे उत्सर्जनाच्या कारणाने होणारा जलप्रदूषण कमी करण्यासाठी घोडांचं वापर, प्राकृतिक शैवाच्या वापर इत्यादी.
या सर्व उपायांचं वापर करून, आपल्या जीवनात जलप्रदूषण कमी करण्यासाठी आपण आपलं योगदान करू शकता. आपल्याला स्वतंत्र विचार करून औषध, जलसंरक्षण, प्राण्यांचं करावं आहे, त्यासाठी करणारं उपाय असल्याचं ध्यानात घेतल्यास जलप्रदूषणाचं प्रमाण कमी होईल.
ध्वनिप्रदूषण कमी करण्यासाठी उपाय
ध्वनिप्रदूषण कमी करण्यासाठी खास उपायांची सूची खालीलप्रमाणे दिली आहे:
- जलदबाजारीचे उपयोग करा: वाहनांमध्ये जलदबाजारी चालू ठेवण्यामुळे ध्वनिप्रदूषणाचं प्रमाण कमी होईल.
- ध्वनिप्रदूषण संरक्षण उपकरणे: ध्वनिप्रदूषणाच्या कारणांमध्ये धुळे उत्सर्जन, संगीत, विद्युतीकरण, वाहतूक इत्यादी असतात. ध्वनिप्रदूषण संरक्षणाची उपकरणे वापरून ध्वनिप्रदूषण कमी करा.
- वातावरणातील जगभरचे ध्वनी प्रदूषक वाहन: ध्वनी प्रदूषक वाहन जर्मनी व पश्चिम युरोपात सार्वजनिक वाहतूकामध्ये उपयोग केले जात आहेत. आपल्या वाहनांमध्ये ध्वनी प्रदूषक वाहन वापरणार नाहीत तर ध्वनी प्रदूषक वाहनांचं वापर टाळा.
- ध्वनिसंवादी प्रक्रिया: विद्युतीकरण, वाहतूक, वातावरणातील ध्वनिसंवाद नियंत्रण करण्यासाठी ध्वनिसंवादी प्रक्रिया वापरा.
- वाहन ध्वनिप्रदूषणाचे प्रमाण कमी करणे: ज्या विहंगांमध्ये ध्वनिप्रदूषण अधिक असतं त्या विहंगांच्या कार्यक्षमतेचं उच्च नियंत्रण करा. वाहनांचं ध्वनिप्रदूषण प्रमाण कमी करण्यासाठी चालकांचं ध्यान द्या.
- वाहन ध्वनिप्रदूषणाचं प्रमाण कमी करण्यासाठी नागरिक सहभागिता: वाहनांमध्ये ध्वनिप्रदूषण कमी करण्यासाठी नागरिक सहभागिता आवश्यक आहे. स्थानिक नागरिकांच्या सहभागाच्या माध्यमातून ध्वनिप्रदूषणाचं प्रमाण कमी करण्याचे कार्यक्रम संचयित करा.
- ध्वनिप्रदूषण प्रतिबंध: ध्वनिप्रदूषणाचं प्रतिबंध असल्यास, ध्वनिप्रदूषणाच्या कारणांमध्ये असलेलं वाहनांचं वापर करा. ध्वनिप्रदूषण प्रतिबंधाच्या कारणांमध्ये धुळे उत्सर्जनाचं वापर कमी करा.
- ध्वनिप्रदूषण नियंत्रण उपकरणे: ध्वनिप्रदूषणाच्या कारणांमध्ये धुळे उत्सर्जनाचं प्रमाण कमी करण्यासाठी ध्वनिप्रदूषण नियंत्रण उपकरणे वापरा.
या सर्व उपायांचं वापर करून, ध्वनिप्रदूषण कमी करण्यासाठी आपण आपलं योगदान करू शकता. आपल्याला स्वतंत्र विचार करून ध्वनिप्रदूषण कमी करण्याच्या केवळ आपल्याचं योगदान नाहीत, तर नागरिक समुदायात सहभागीता घेण्याचं महत्वपूर्ण आहे.
किरणोत्सर्गी प्रदूषण कमी करण्यासाठी उपाय
किरणोत्सर्गी प्रदूषण या संदर्भात, विभाजन करणार्‍या अणुजालांतील परमाणू, कोणाचे कोणत्याही सुट्ट्या या प्रक्रियेमुळे किरण संपार्श्याची संख्या वाढतात, ज्याचं नियमित अणुजालांतील परमाणु संक्षेपणाचं केवळ एक अंश होतं.
किरणोत्सर्गी प्रदूषणाची कारणे विभाजनक कामगिरी, सूर्यकिरणे, परमाणु कसरती, कॉस्मिक विकिरण, चुकचुकीचं वाहिनी वादवाद इत्यादी असू शकतात. ह्यामुळे जलप्रदूषण किंवा वायुप्रदूषण सापडत नाही, परंतु लोकसेवांमध्ये खालीलप्रमाणे किरणोत्सर्गी प्रदूषणाचं प्रमाण असावं तर त्याची किंमत पर्याप्त ठेवावी:
- रेडिएशन प्रतिबंध: किरणोत्सर्गी प्रदूषणाची एक अधिक महत्वाची कारणे रेडिएशनचं प्रसार होणं आहे. रेडिएशन संचयन केलेलं किंमत वापरून प्रतिबंध करावं आवश्यक आहे.
- रेडिएशन नियंत्रण उपकरणे: किरणोत्सर्गी प्रदूषणाच्या कारणांमध्ये रेडिएशनचं प्रमाण कमी करण्यासाठी रेडिएशन नियंत्रण उपकरणे वापरा.
- रेडिएशन प्रसार नियंत्रण: किरणोत्सर्गी प्रदूषणाचं प्रमाण कमी करण्यासाठी किरण संपार्श्याचं व्यवस्थापन करण्यासाठी रेडिएशन प्रसाराच्या उपकरणांचं वापर करा.
- नागरिक संशोधन: रेडिएशनचं प्रमाण कमी करण्यासाठी नागरिकांना रेडिएशन व प्रदूषणाच्या जागरूकता देण्याची आवश्यकता आहे.
- रेडिएशन सुरक्षित प्रक्रिया: विद्युतीकरण, परमाणु संघटना, रेडिएशन संचयन, जलवाहन इत्यादी प्रक्रियांमध्ये रेडिएशन सुरक्षित प्रक्रिया वापरा.
या सर्व उपायांचं वापर करून, किरणोत्सर्गी प्रदूषण कमी करण्यासाठी आपण आपलं योगदान करू शकता. आपल्याला स्वतंत्र विचार करून औषध, प्रदूषण नियंत्रण उपकरणे, रेडिएशन नियंत्रण उपकरणे इत्यादीच्या केवळ वापराची आवश्यकता आहे, त्यासाठी करणारं उपाय असल्याचं ध्यानात घेतल्यास किरणोत्सर्गी प्रदूषणाचं प्रमाण कमी होईल
मृदाप्रदूषण कमी करण्यासाठी उपाय
मृदाप्रदूषण या संदर्भात, भूमि पर विभिन्न अपघट्या वस्त्रांचा, धुळ्याचा, विषाणूच्या नाण्याचा, औषधांचा, प्लास्टिकचा, वैद्यकीय अशा विभागांचा, व्यवसायांचा, इतर स्रोतांचा भूमितळावर पडलेला धुळा वापरणं व मुद्रण व इतर संचय वापरणं, यांमुळे भूमितळावर प्रदूषण होऊ शकतो.
मृदाप्रदूषण कमी करण्यासाठी खास उपायांची सूची खालीलप्रमाणे आहे:
- रासायनिक औषधांचं प्रतिबंध: कृषी विकासातील अत्यंत आवश्यक असलेल्या रासायनिक औषधांचं प्रमाण कमी करण्यासाठी अधिक संख्येत रसायनांचं वापर टाळावं. प्राकृतिक खते, खाद्य वस्त्रांचा वापर वाढवा.
- अपघट्या वस्त्रांचं वापर टाळा: परिष्कृत कपडे, बम्बू किंवा नारीयलचं वापर करा, ज्यामुळे मृदाप्रदूषण कमी होईल.
- धुळ्याचं प्रसार प्रतिबंध: धुळ्याचं प्रसार कमी करण्यासाठी जमीनीवर परिष्कृत बांधकाम करा, कचरा विकार कमी करा व धुळा त्याच्या वर्तनीशी टाळा.
- विषाणू व अपघट्या वस्त्रांचं संचय वापर: विषाणू व अपघट्या वस्त्रांचं संचय वापरण्याचं प्रमाण कमी करा, ज्यामुळे भूमितळावर प्रदूषणाचं प्रमाण कमी होईल.
- व्यवसायांचा प्रबंधन: व्यवसायांमध्ये अपघट्या असलेल्या वस्त्रांचं वापर कमी करण्यासाठी व्यवसायांचं व्यवस्थापन करा.
- प्लास्टिकचं वापर टाळा: प्लास्टिकचं वापर कमी करण्यासाठी प्लास्टिक व अन्य स्रोतांचं उपयोग टाळा, ज्यामुळे मृदाप्रदूषण कमी होईल.
- भूमितळावर प्राकृतिक संचय: भूमितळावर प्राकृतिक संचय वापरण्याचं प्रमाण वाढवा, ज्यामुळे मृदाप्रदूषणाचं प्रमाण कमी होईल.
- बागायत: आपल्या घरातील शेती किंवा बागायतीस वनस्पतींचं संचय करा, ज्यामुळे भूमितळावर प्रदूषणाचं प्रमाण कमी होईल.
या सर्व उपायांचं वापर करून, मृदाप्रदूषण कमी करण्यासाठी आपण आपलं योगदान करू शकता. आपल्याला स्वतंत्र विचार करून परिष्कृत खते वापरणं, धुळ्याचं प्रसार प्रतिबंध, विषाणू व अपघट्या वस्त्रांचं संचय वापरणं इत्यादीच्या केवळ वापराची आवश्यकता आहे, त्यासाठी करणारं उपाय असल्याचं ध्यानात घेतल्यास मृदाप्रदूषण कमी होईल.
औष्णिक प्रदूषण कमी करण्यासाठी उपाय
औष्णिक प्रदूषण कमी करण्यासाठी खास उपायांची सूची खालीलप्रमाणे दिली आहे:
- वाहतूकाचं व्यवस्थापन: वाहनांमध्ये प्रदूषणाचं प्रमाण कमी करण्यासाठी योजना बनवा, वाहनांचं वेग कमी करा, अल्टर्नेटिव वाहनांचं वापर करा ज्यामुळे औष्णिक प्रदूषणाचं प्रमाण कमी होईल.
- उर्जा संचय: उर्जा संचय करण्यासाठी ऊर्जा दक्षता उपकरणे वापरा, सौर, वायु, औद्योगिक उर्जा संचय वापरा ज्यामुळे वायुप्रदूषणाचं प्रमाण कमी होईल.
- विद्युतीकरण उपकरणे: विद्युतीकरणातील प्रदूषण कमी करण्यासाठी विद्युतीकरण उपकरणे वापरा.
- जलसंचय: जलसंचय करण्यासाठी झाडे वापरा, बागायतीस वनस्पतींचं संचय करा, ज्यामुळे पाण्याचं प्रदूषणाचं प्रमाण कमी होईल.
- वृक्षारोपण: औष्णिक प्रदूषण कमी करण्यासाठी वृक्षारोपण करा, ज्यामुळे पाण्याचं वायुप्रदूषणाचं प्रमाण कमी होईल.
- नगरसेवा: औष्णिक प्रदूषणाचं प्रमाण कमी करण्यासाठी नगरसेवेत योजना बनवा, औष्णिक प्रदूषणाचं प्रमाण असलेल्या क्षेत्रात साफ सफाई व्यवस्थापन करा.
या सर्व उपायांचं वापर करून, औष्णिक प्रदूषण कमी करण्यासाठी आपण आपलं योगदान करू शकता. आपल्याला स्वतंत्र विचार करून वाहतूकाचं व्यवस्थापन, उर्जा संचय, विद्युतीकरण उपकरणे, जलसंचय, वृक्षारोपण इत्यादीच्या केवळ वापराची आवश्यकता आहे, त्यासाठी करणारं उपाय असल्याचं ध्यानात घेतल्यास औष्णिक प्रदूषण कमी होईल.
वाढत्या प्रदूषणामुळे होणारे परिणाम
प्रदूषणाचे परिणाम विविध प्रकारांत दिसू शकतात, त्यामध्ये काही मुख्य परिणाम खासगी निम्नप्रमाणे आहेत:
- स्वास्थ्य परिणाम: वायु, जल, भूमि आणि ध्वनिप्रदूषण स्वास्थ्यावर असर करू शकतात. वायुप्रदूषण ह्यामुळे दमा, श्वास, सिंटीज, दृष्टीच्या दुव्यावर परिणाम होऊ शकतात. जलप्रदूषण नागरिकांचं आरोग्यावर खूप तोड देऊ शकतो, ज्यामुळे पाण्याच्या प्रशासनांमध्ये जवळचं परिणाम येऊ शकतो. ध्वनिप्रदूषण असे परिणामी असते की, व्यक्तीच्या शांतता व प्रकृतीतील बिघड होतो.
- पाण्याचे परिणाम: जलप्रदूषणाने पाण्याचं दोष आणि पाण्याचे अपघटन होतं. केमिकल्स, विषाणू, औषधे, जलवाहन व इतर फक्त दिलेल्या जास्तीत जास्त किंवा विपरीत प्रमाणात पाण्यात जाणारे संदेश नागरिकांसाठी धरणीवर दिले जातात.
- वायुचं परिणाम: वायुप्रदूषण ह्यामुळे कणे, धुळे, विषाणू, ध्वनिप्रदूषण व तापमानाचं अधिकतेचं उत्पन्न होतं. वायुप्रदूषण ह्यामुळे वातावरणाच्या उष्णतेत वाढ होते, ज्यामुळे भूमितळावर प्राकृतिक आपट होतो.
- ध्वनिप्रदूषणाचं परिणाम: ध्वनिप्रदूषण ह्यामुळे ध्वनीप्रवाह विकृत होतो, ज्यामुळे जनतेच्या उद्दीपनाचं व प्रकृतीतील समजणाचं खूप तोड होतो. ध्वनिप्रदूषणाच्या कारणाने वातावरण विकृत होतो आणि मानसिक आरोग्यावर दुष्परिणाम होतो.
- जलवाहनाचं परिणाम: जलवाहन प्रदूषणाने वाहनांमध्ये सुट्ट्या उत्सर्जनाचं प्रमाण वाढतं, ज्यामुळे वाहनांमध्ये धुळे, विषाणू इत्यादी जास्तीत जास्त प्रमाणात उत्सर्जन होतं.
प्रदूषणाचं परिणाम विविध असतात आणि त्याची प्रमाणे नागरिकांच्या आरोग्य, पर्यावरण, आणि विकासावर विशेषत: परिणाम होतात. ह्या कारणाने या समस्येवर त्वरित आणि प्रभावी कारणांचं उद्दीपन केल्याचं महत्वपूर्ण आहे.
धन्यवाद मित्रानो आपण या लेखात प्रदूषणाचे प्रकार आणि त्यावरील उपाय याची सविस्तर माहिती जाणून घेतली आहे तुम्हाला काही प्रश्न असतील तर तुम्ही कमेंट करून नक्की विचारू शकतात .