पर्यावरणाची संपूर्ण माहिती | Environment Information in Marathi

अनुक्रमणिका

 पर्यावरणाची संपूर्ण माहिती Environment Information in Marathi

पर्यावरण म्हणजे वातावरण, जीवावस्था, जलवायू, भूमी, जल, वनस्पती, प्राणी, प्राकृतिक संसाधने, जैवविविधता इत्यादी सर्व घटकांचं एकत्रित संघटन होय .

पर्यावरणाचा संरक्षण आणि विकास म्हणजे प्रकृतीच्या संसाधनांचं योग्यपणा पुरवणे आणि ती संसाधने ज्या संबंधी आपल्याला संवेदनशील आहे तिथंचं सुरक्षित करणे.

प्रदूषण, जलवायू परिवर्तन, वनोन्मूलन, जलक्रांती, जैवविविधता संवर्धन, वन्यजीवन संरक्षण, भू-जलसंधारणा, पर्यावरणीय कायदे व नीतिया, अतिरिक्त प्लास्टिक वापर, जंगल आणि वन्यजन्तू संरक्षण, वातावरणीय प्रकल्प, उर्जा व जलसंचय व प्रबंधन, गर्मीत दिने, जलप्रदूषण, ध्वनी प्रदूषण, धूलप्रदूषण, जलकीटकीचा संरक्षण, भुजलीचा संरक्षण इत्यादी हे पर्यावरणाच्या महत्त्वाच्या विषयांमध्ये समाविष्ट केलेले आहे.

पर्यावरण संरक्षणासाठी जनतेचं सहकार्य, संवेदनशीलता, विद्यार्थ्यांना पर्यावरण शिक्षण व जागरूकता, विज्ञान विकास, तंत्रज्ञान, शास्त्रज्ञान इत्यादी सर्व घटकांचं सहभाग आवश्यक आहे.

जलवायू परिवर्तनामुळे गरमी, वातावरणातील परिवर्तन, उष्णता वाढणे, जलमग्न जलवायू, वर्षाची व्यवस्था, बाढ, लांबवर्षी, जलप्रलय इत्यादी अशा प्राकृतिक घटकांमुळे जनतेचं आणि जलवायूसंबंधित अनेक समस्या उत्पन्न होतात.

जल, वनस्पती, प्राणी इत्यादी प्राकृतिक संसाधने वापरण्यात येताना ती संसाधने सुरक्षित करणे आणि योग्यरित्या वापर करणे आवश्यक आहे.

पर्यावरण संरक्षणाच्या उद्दिष्टांत विद्यमान संसाधनांचं संरक्षण करणे, विकास करणे, पर्यावरणीय अडचणींचे संघर्ष करणे, पर्यावरण संरक्षणाच्या जबाबदारीची संवेदनशीलता अशा अनेक क्षेत्रात काम करावं लागतं.

जागतिक पर्यावरण दिन | World Environment Day 

जागतिक पर्यावरण दिन (World Environment Day) हा प्रत्येक वर्षी 5 जूनला साजरा केला जाणारा एक महत्वपूर्ण आयोजन आहे. या दिवशी विविध राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय संस्था, सरकारी संस्था, सामाजिक संस्था, विद्यार्थी, विद्यार्थिनी, विद्यापीठ, आणि व्यक्ती संयोजन करून पर्यावरणाचं संरक्षण करण्यात एकत्र होतं.

जागतिक पर्यावरण दिनाचं मुख्य उद्दिष्ट विश्वभरातील माणसांना पर्यावरणाच्या महत्वाचं आणि संरक्षणाचं संदेश पोहोचवं, पर्यावरणाचं चिंतन करण्याचं आणि शैक्षणिक कार्यक्रमांद्वारे पर्यावरणाचं संरक्षण करण्याचं जागरूकता वाढवणं, वन्यजीवन आणि प्राण्यांचं संरक्षण करणं आणि प्राकृतिक संसाधन संरक्षण करणं यासाठी प्रेरित करणं आहे.

जागतिक पर्यावरण दिनाचं वापर करून, विविध कार्यक्रम आयोजित केले जातात. या दिवशी पर्यावरणाचं संरक्षणाचं विचार करण्यात येणाऱ्या चौकशींचं विचार केलं जातं, पर्यावरणातील अपघातांचं प्रबंधन केलं जातं, विविध प्रदर्शन, प्रसारण, शैक्षणिक प्रोजेक्ट, वृक्षारोपण आणि समरसता सप्ताह, सावधानी जागृती अभियान, विविध परिषदेचं आयोजन इत्यादींमध्ये भाग घेतलं जातं.

जागतिक पर्यावरण दिन एकत्रीत करण्यामुळे विविध लोकांना पर्यावरणाचं महत्व व संरक्षणाचं संदेश सापडतं, ज्ञान विना विचारल्यास पर्यावरणाचं संरक्षण संभव नसतं. या दिवशी साजरा केलेल्या विविध कार्यक्रमांमध्ये सर्वांनी सहभाग घेतल्यास एकत्र होण्यातील असंख्य आनंद वाटतं आणि पर्यावरणाचं संरक्षण करण्यात सर्वांना सक्षम करतं.

पर्यावरणाचे महत्व Importance of environment in marathi

पर्यावरणाचे महत्व अत्यंत महत्त्वपूर्ण आहे, कारण ते आपल्या सर्वांच्या जीवनाच्या आधारभूत घटकांचं संगणक आहे. या संगणकात समाविष्ट असलेल्या प्राकृतिक घटकांचं संरक्षण आणि विकास विचारांमध्ये त्याचं महत्त्वाचं वापर आहे:

जलवायू संतुलन: 

पर्यावरणाचं वाचवणं जलवायू संतुलनाचं महत्त्व असतं. जल, हवा आणि भूमीतील संतुलित चालणं जीवनाच्या सर्व क्षेत्रात आवश्यक आहे.

प्राण्यांचं आणि वनस्पतींचं संरक्षण:

 पर्यावरणाचं संरक्षण केवळ माणसांचं नाही, त्यात वनस्पतींचं आणि प्राण्यांचं संरक्षण यात्रेच महत्त्वाचं आहे. याचं नजर ठेवणं आवश्यक आहे कारण ह्यातून जीवन संचालित होतं.

जीवधारक संपदा: 

पर्यावरण ह्यामध्ये सर्व जीवधारक संपदा, जसे की प्राणी, पक्षी, पेशी, पौधे, वनस्पती, जलवायू, भूमी, इत्यादी संगणक असतं. याचं विचार ठेवणं आवश्यक आहे कारण ह्यामध्ये संपदा आणि त्याचा उपयोग देखील आपल्या जीवनात आवश्यक आहे.

प्राकृतिक संसाधनांचं उपयोग: 

पर्यावरणाचं संरक्षण प्राकृतिक संसाधनांचं वापर विचारांमध्ये त्याचं महत्त्वाचं आहे. जल, भूमी, जंगल, वनस्पती, इत्यादी संसाधने व्यक्तीच्या आणि समाजाच्या जीवनाच्या आवश्यकतेसाठी उपयोगी आहेत.

स्वच्छ वातावरण: 

पर्यावरणाचं संरक्षण स्वच्छ वातावरण तयार करण्यासाठी महत्त्वाचं आहे. स्वच्छ वातावरण त्याच्या आसपासच्या संसाधनांचं संरक्षण आणि विकास करण्यास सहाय्यक आहे.

पर्यावरणाचं संरक्षण, भविष्यातील पोस्टरिटीसाठी आवश्यक आहे. आपल्या नात्यात त्याचं विचार करून यशस्वी पर्यावरण संरक्षण व विकास करणं गरजेचं आहे.

पर्यावरणाचं संरक्षण आपल्या आत्मजागृती, सामाजिक जिम्मेदारी आणि सातत्याचं वापर करण्याच्या अर्थात आपल्या आत्मविश्वासाचं वापर करण्याचं विचार करून जागृत करणं आवश्यक आहे.

पर्यावरणाचे प्रकार कोण कोणते आहेत 

पर्यावरण ह्या पृथ्वीवरील विविध प्राकृतिक पदार्थांचं संघटन असतं. पर्यावरणाचे प्रकार खालीलप्रमाणे आहे:

1. वायुमंडलीय पर्यावरण: वायुमंडलीय पर्यावरण हे आकारांतरण करतंय ह्यामध्ये वायू, दोनशिका, बाष्प इत्यादी घटक समाविष्ट आहेत. ह्या मंडळातील परिवर्तनांचं उदाहरण म्हणजे जलवायू परिवर्तन, ग्लोबल वार्मिंग, ओझोन परत इत्यादी.
2. जलवायू पर्यावरण: जलवायू पर्यावरण ह्या विषयी प्रायः प्रकृतीत संशयाचं नाही. ह्या मंडळामध्ये जल, भूजलसंधारणा, बारिश, जलप्रदूषण, जलक्रांती, जलवायू परिवर्तन, उर्जा व जलसंचय, जलकीटकीचा संरक्षण इत्यादी विचारांचं संगणक आहे.
3. भूमी पर्यावरण: भूमी पर्यावरणाचं संगणक भूमीचं विकास आणि संरक्षण करण्यास आवश्यक आहे. ह्या मंडळामध्ये भूमीचं उपयोग, जंगल आणि वन्यजन्तू संरक्षण, भुजलीचा संरक्षण, वनोन्मूलन, जमिनीचं विकास आणि उपयोग इत्यादी घटक समाविष्ट आहेत.
4. प्राण्यांचं पर्यावरण: प्राण्यांचं पर्यावरण ह्या विचारात प्राणी, पक्षी, पेशी, जंतू इत्यादी सर्व प्राण्यांचं संगणक असतं. ह्या मंडळामध्ये प्राण्याचं संरक्षण, वन्यजीवन संरक्षण, जलवायू परिवर्तनाने प्राण्यांचं जीवन इत्यादी विचारांचं संगणक आहे.
5. मानवी पर्यावरण: मानवी पर्यावरण ह्या मंडळामध्ये माणसंचं संगणक आहे. यामध्ये जनसंख्या, स्वच्छता, प्रदूषण, अवाज, ध्वनी प्रदूषण, शहरीकरण, अतिरिक्त प्लास्टिक वापर, जीवनशैली इत्यादी विचारांचं संगणक आहे.

पर्यावरणाचे मुख्य घटक 

पर्यावरणाचे प्रमुख घटक खालीलप्रमाणे आहेत:

जल (Water): 

जल पर्यावरणाचं एक प्रमुख घटक आहे. जलाचं संरक्षण, पाण्याचं शुद्धता, जलसंचय व प्रबंधन, जलमग्न जलवायू, वर्षाची व्यवस्था इत्यादी जलवायूसंबंधी सर्व घटकांचं संगणक जलपर्यावरण म्हणजे जलाचं विकास आणि संरक्षण.

हवा (Air): 

हवा पर्यावरणाचं दुसरं महत्त्वपूर्ण घटक आहे. हवाचं शुद्धता, वायुप्रदूषण, ध्वनी प्रदूषण, हवामान इत्यादी संबंधी सर्व घटकांचं संगणक हवापर्यावरण म्हणजे हवाचं विकास आणि संरक्षण.

जमिनी (Land): 

जमिनी पर्यावरण भौगोलिक पर्यावरणाचं एक घटक आहे. भूमीचं संरक्षण, भू-जलसंधारणा, भूचार, जमिनीवरील सांस्कृतिक विविधता, इत्यादी भौगोलिक पर्यावरणाचं संरक्षण म्हणजे जमिनीचं विकास आणि संरक्षण.

प्राणी (Fauna):

 प्राणींचं पर्यावरण जीवधारक संपदा असल्याचं आपल्याला कल्पविश्वाचं समजावंतं. वन्यजीवन, प्राण्यांचं संरक्षण, जलकीटकीचं संरक्षण, प्राणींचं जीवन संचालन इत्यादी संबंधी सर्व घटकांचं संगणक प्राण्यपर्यावरण म्हणजे प्राण्यांचं विकास आणि संरक्षण.

वनस्पती (Flora):

 वनस्पतींचं पर्यावरण प्राण्यांचं संपदा आणि वन्यजीवनाचं आधारभूत घटक आहे. वनस्पतींचं संरक्षण, वन्यजीवन संरक्षण, वनोन्मूलन, इत्यादी संबंधी सर्व घटकांचं संगणक वनस्पतीपर्यावरण म्हणजे वनस्पतींचं विकास आणि संरक्षण.

आपले सामाजिक पर्यावरण: पर्यावरणाचं संरक्षण आपल्या सामाजिक पर्यावरणातील माणसांचं आधारभूत घटक आहे. स्वच्छ वातावरण तयार करणं, संज्ञान वितरण, जनतेचं सहकार्य, सामाजिक सज्जन इत्यादी संबंधी सर्व घटकांचं एकत्रित सामाजिक पर्यावरण म्हणजे आपले सामाजिक विकास आणि संरक्षण.

पर्यावरणाचा ऱ्हास करणारे घटक किंवा पर्यावरण प्रदूषित होण्याची कारणे

पर्यावरण प्रदूषणाची कारणे विविध आहेत आणि ती समस्या सोडविण्यासाठी आवश्यक आहे. 

• औषध व केमिकल अपघात: केमिकल खते, औषधे, किंवा विभिन्न औद्योगिक कारखान्यांमध्ये वापरल्या जाणार्‍या केमिकल घटकांमुळे पर्यावरणाचं प्रदूषण होतं.
• वातावरणिक प्रदूषण: वायु प्रदूषण, जलवायु परिवर्तन, ध्वनी प्रदूषण, वायुशोधन इत्यादी मुद्दे वातावरणिक प्रदूषणाची कारणे आहेत.
• जल प्रदूषण: जलातील रासायनिक औषधे, उद्योगिक अपघात, गर्दनच्या पळ्यांचं अस्थियांच्या नष्टाचं कारण असणारे उपयोग, जलवायू योजना, ग्रामीण विकास योजना, इत्यादी मुद्दे जल प्रदूषणाची कारणे आहेत.
• जमिनीचं प्रदूषण: विद्युत कारखान्यांचा विद्युत विभागातील कचरा टाकणे, खासगी असणार्‍या धान्याचं वाढ, उद्योगिक विकास, इत्यादी मुद्दे जमिनीचं प्रदूषणाची कारणे आहेत.
• ध्वनी प्रदूषण: वाहनांचं वायुदररोगी असणे, उद्योगांच्या कारखान्यांचं वातावरणांत प्रदूषण, गर्मीचं वाढ होणं, बिजलीच्या कारखान्यांमध्ये तणाव, उद्योगिक विकास, इत्यादी मुद्दे ध्वनी प्रदूषणाची कारणे आहेत.
• जनसंख्या वृद्धी: जनसंख्येचं वाढ होणे पर्यावरण प्रदूषणाची एक व्यापक कारणे आहे. जनसंख्येची वाढ वातावरण असणार्‍या उपायोगांमध्ये विविधता, औषध, इंधन, खते, इत्यादीची वापर करणार्‍या जनसंख्येच्या कारणांसोबतच प्रदूषण होतं.
• अस्वच्छता आणि प्लास्टिक अपघात: विविध स्थळांवर साचवण्याचं अभाव, जलवायु अपघात, प्लास्टिक वापर, वाणीज्यिक प्रगती, इत्यादीचं कारण पर्यावरण प्रदूषणाच्या समस्यांचं कारण असतात.

या सर्व प्रकारचं पर्यावरण प्रदूषण तीव्र रूपाने वाढत आहे आणि आपल्या जीवनातील कर्तव्य करणे आवश्यक आहे तात्पुरतं पर्यावरण संरक्षण करण्याचं. विविध शास्त्रज्ञांचं समाजास एकत्र करून पर्यावरणाचं प्रदूषण कमी करण्यासाठी संबंधित उपाय विचारल्यास, पर्यावरण व धरोहरांचं संरक्षण संदेश दिलेलं जाईल.

पर्यावरणाचे संरक्षण करण्यासाठी उपाय

पर्यावरणाचे संरक्षण करण्यासाठी खास उपाय खालीलप्रमाणे दिले आहे: पर्यावरण संरक्षण माहिती खालील प्रमाणे .

1. वन्यजीवन संरक्षण: 

वन्यजीवनाचं संरक्षण करण्यासाठी जंगलांचं संरक्षण करावं, वन्यजीवन संरक्षण केंद्रांची स्थापना करावी, वन्यजीवन संशोधन केंद्रांचा संचयन करावा, जंगलांत संबळीकरण करावा, वन्यजीवनाचं अनुसंधान करावं इत्यादी.

2. जलवायु अपघाताचं प्रबंधन: 

जलवायु अपघाताचं प्रबंधन करण्यासाठी जलवायु योजना केल्यास, जलवायु प्रबंधन करावं, जलवायु परिवर्तन कटकरण करावं, जलवायु बदल नियंत्रण करावं, जलवायु संबळीकरण करावं इत्यादी.

3. विद्युत ऊर्जेचं उपयोग: 

विद्युत ऊर्जेचं उपयोग करून संबळीकरण करावं, विद्युत ऊर्जेचं वापर कमी करावं, विद्युत उत्पादनात केवळ नवीन विद्युत ऊर्जा उपयोग करावं, विद्युत ऊर्जेचं वापर वाहतुकी विद्युत वापरावं इत्यादी.

4. प्लास्टिक वापराचं कमी करणं: 

प्लास्टिकचं वापर कमी करून पर्यावरण संरक्षण करावं, प्लास्टिकचं वापर विक्रयातून कमी करावं, प्लास्टिकचं वापर वाहतुकीतून कमी करावं, प्लास्टिकचं पुन्हा उत्पादन व कचरा प्रबंधन करावं इत्यादी.

5. जलवायु योजना: 

जलवायु योजना करण्यासाठी विविध जलवायु योजना संस्था स्थापन करावा, जलवायु बदलावाचं अध्ययन करावं, जलवायु वाढ व विकासाचं निर्माण करावं, जलवायु परिवर्तनाचं प्रबंधन करावं इत्यादी.

6. जल प्रबंधन: 

जल प्रबंधन करण्यासाठी जल संचयन करावं, जल पुरवठा व्यवस्थापन करावं, जलप्रलंभनाचं उपाय करावं, जलपुरवठा वापरावं, जल संचयनाचं व्यवस्थापन करावं इत्यादी.

7. प्राकृतिक संसाधन संरक्षण: 

प्राकृतिक संसाधनांचं संरक्षण करण्यासाठी प्राकृतिक संसाधन संरक्षण संस्था स्थापन करावी, प्राकृतिक संसाधन संरक्षण प्रकल्प संपादन करावं, प्राकृतिक संसाधन अध्ययन करावं, प्राकृतिक संसाधन संरक्षणाचं व्यवस्थापन करावं इत्यादी.

या सर्व उपायांचं विचार करून आम्ही पर्यावरणाचं संरक्षण करण्यात मदत करू शकतो. 

पर्यावरणाचे प्रदूषण असं, पर्यावरणातील विविध घटकांचं वातावरणात आणणारं दुष्परिणामिक परिणाम आहे. विश्वात विविध प्रकारचं पर्यावरणाचं प्रदूषण आहे, ज्यामुळे पर्यावरणातील संतुलनचं भंग होतं आणि वन्यजीवन, प्राकृतिक संसाधने, वातावरण, माणसांचं आरोग्य, अभिवृद्धी इत्यादींवर वाटा येतो.

पर्यावरण प्रदूषण | Environmental pollution in Marathi

प्रदूषणाचं प्रकार काहीही असू शकतं, जसं कि:

1. वायुप्रदूषण: वायुतणावास, उष्णता, धुळ्या, उद्योगातील वायु प्रदूषण, वाहनांचं उद्योग, इत्यादी कारणांमुळे वायुप्रदूषण होतं.
2. जलप्रदूषण: जलातील विविध प्रकारचं प्रदूषण, जसं कि जल विहीन कचरा प्रक्रिया, जलचार जंगल, उद्योगिक विषांचं निर्गळीकरण, नद्या, झीले, तलावे, वळण, इत्यादी जलात प्रदूषण होतं.
3. धरतीप्रदूषण: कृषीचे उपयोग, उद्योगिक विकार, रॉडिओएक्टिव्ह, भारतातील अनिमेंट विकार, इत्यादी कारणांमुळे धरतीचं प्रदूषण होतं.
4. स्वच्छता प्रदूषण: कचरा प्रवाह, ठिकाणांतील कचरा विकार, येथे विविध कचरा संचयन, अस्थाई कचरा, जीवाश्म प्रक्रिया, इत्यादी या कारणांमुळे स्वच्छता प्रदूषण होतं.

प्रदूषणाचं प्रकार आणि कारण सोडवण्यासाठी, शिक्षण, संस्थांचं सहभाग, संबंधित नियमनिर्धारण आणि तंत्रज्ञांचं सहाय्य केल्यास पर्यावरण संरक्षण केले जाऊ शकतं. प्रत्येक व्यक्तीचं योगदान पर्यावरणाचं संरक्षण करण्यासाठी महत्वाचं आहे.

पर्यावरणाचे जनक कोण आहेत?

डॉ. रामदेव मिश्रा हे भारतातील पर्यावरणाचे जनक म्हणून ओळखले जातात. त्यांनी 1956 साली इंटरनॅशनल सोसायटी फॉर ट्रॉपिकल इकोलॉजीची स्थापना केली.

धन्यवाद मित्रानो आपण या आर्टिकल मध्ये Environment information in Marathi पर्यावरणाची संपूर्ण माहिती जाणून घेतली तुम्हाला याविषयी का काही प्रश्न असतील तर कमेंट मध्ये विचारू शकतात.